Zorgen om uitputtend werk. Verdieping van inzicht in de kwaliteit van werk in de periode 2014-2022

In dit rapport richten we ons op de aspecten van de kwaliteit van werk die gerelateerd zijn aan de balans tussen regeleisen (kwantitatieve taakeisen) en regelmogelijkheden (autonomie), zoals in het ‘job demands-control-model’. Deze invalshoek veronderstelt dat werkkenmerken bepalend zijn voor de kwaliteit van werk en niet de tevredenheidsoordelen van personen. In de praktijk spelen tevredenheidsoordelen echter een belangrijke rol in het HR- en personeelsbeleid, zoals blijkt uit de populariteit van medewerkerstevredenheidsonderzoeken. Tevredenheidsoordelen kunnen echter misleidend zijn, aangezien personen hun oordelen vaak aanpassen aan de situatie. Hierdoor kunnen minder gunstige banen, zoals uitputtende of stressvolle banen met hoge regeleisen en weinig regelmogelijkheden, relatief gunstig worden beoordeeld. Dat blijkt ook uit de analyses in dit rapport waarbij uitputtende banen vergeleken worden met uitdagende (actieve) banen (hoge regeleisen, veel regelmogelijkheden), ontspannen banen (lage regeleisen, veel regelmogelijkheden) en saaie banen (lage regeleisen, weinig regelmogelijkheden). Een meerderheid van werknemers met uitputtende of stressvolle banen is tevreden met de interessantheid van hun werk, hun salaris en zekerheid, al geldt dat in nog grotere mate voor werknemers met uitdagende, ontspannen en saaie banen. Echter, werknemers in uitputtende banen hebben vergeleken met werknemers in andere type banen vaker burn-out klachten, emotioneel zwaar werk, hebben meer ziekteverzuim en rapporteren minder vaak een goede algemene gezondheid.
In de periode 2014-2022 bleef het percentage werknemers in de verschillende type banen redelijk stabiel – al daalde het percentage werknemers met een uitdagende baan van 20,5% naar 17,2%. De tevredenheid met het inkomen daalde in alle type banen, terwijl de tevredenheid met werkzekerheid overal toenam. Tegelijkertijd namen burn-out klachten, ziekteverzuim en emotioneel zwaar werk aanzienlijk toe in alle type banen. Over de jaren 2014-2022 nemen de verslechterende gezondheidsuitkomsten het sterkst toe bij werknemers in uitputtende banen.
In 2022 komen de uitputtende banen vaker voor bij vrouwen dan mannen, vaker bij jongeren dan ouderen, en vaker bij personen met een middelbaar opleidingsniveau dan met een laag en hoog opleidingsniveau. Werknemers met uitputtende banen zijn relatief vaak werkzaam in de zorgsector, onderwijs en horeca, en in zorg-, onderwijs- en dienstverlenende beroepen. De uitsplitsing naar inkomensgroepen toont aan dat werknemers met uitputtende banen het vaakst vertegenwoordigd zijn in de laagste inkomenscategorie.
De conclusie is dat de kwaliteit van werk over het algemeen stabiel is in de periode 2014-2022, desalniettemin stijgen burn-out klachten, emotioneel zwaar werk, en ziekteverzuim, en veranderen de tevredenheidsoordelen enigszins. Werknemers met uitputtende banen oordelen in meerderheid dat zij tevreden zijn met hun baan, maar zij hebben wel vaker te maken met gezondheidsgerelateerde klachten. Dit kan er mogelijk op wijzen dat hun tevredenheidsoordelen een aanpassing zijn aan werkkenmerken die risicovoller zijn dan die van werknemers in andere typen banen. Belangrijkste bevinding is dat gezondheidsgerelateerde klachten voor deze groep met uitputtende banen ook het meest zijn toegenomen. Hoewel nader onderzoek nodig is, suggereren de bevindingen dat het belangrijk is om te kijken naar de condities waaronder men werkt, en te zorgen voor een verbeterde balans tussen de regeleisen van het werk en de regelmogelijkheden binnen de taken van de werknemers. De regeleisen of taakeisen kunnen te hoog zijn. Maar het kan ook te wijten zijn aan andere werkgerelateerde factoren (bv. het niet opvullen van vacatures) en factoren in de privésfeer.