Een dynamisch oordeelsvormingsproces : Een beschrijvend onderzoek naar situationele oordeelsvorming in het crisismanagementdomein

Met de introductie van de netcentrische werkwijze in de crisisbeheersing en rampenbestrijding werd beoogd versnelling te brengen in het proces Beeldvorming, Oordeelsvorming en Besluitvorming (het BOB-proces). De kern daarbij was door middel van het ondersteunen bij het snel ontsluiten en toegankelijk maken van informatie en te komen tot een eenduidig en actueel gedeeld beeld van de situatie. In de praktijk blijkt het proces van oordeelsvorming en besluitvorming nog op de achtergrond te liggen. Waar inmiddels over beeldvorming vrij veel bekend is, is dat anders voor oordeelsvorming. Het vraaggestuurde Programma ‘Procesinnovatie voor performanceverbetering’ heeft als doel om een gestructureerd en transparant oordeelsvormingsproces te ontwikkelen en daarmee bij te dragen aan de samenwerking en besluitvorming binnen/tijdens crisismanagement.

De onderzoeksvraag die binnen dit onderdeel van het vraaggestuurde Programma geformuleerd is luidt: “Hoe ziet generieke oordeelsvorming eruit en is verbetering mogelijk tijdens crisismanagement?” De deelvragen die hieraan ten grondslag liggen zijn:
• Hoe verloopt het oordeelsvormingsproces voor de verschillende niveaus binnen een crisisorganisatie, rekening houdend met verschillende situaties van tijdsdruk en (on)bekendheid met de context?
• Hoe kun je dit proces ondersteunen? Het onderzoek is gestart met een literatuurstudie om het oordeelsvormingsproces wetenschappelijk te bestuderen. Parallel hieraan hebben interviews met experts plaatsgevonden om het huidige oordeelsvormingsproces in de praktijk te analyseren. Beide inzichten hebben geleid tot verschillende modellen en uitwerkingen van een generiek oordeelsvormingsproces. Deze modellen zijn in verschillende sessies met een klankbordgroep, en in verschillende bilaterale gesprekken met experts, tussentijds getoetst en hebben uiteindelijk geleid tot een model van het oordeelsvormingsproces.

Binnen het crisismanagementdomein is oordeelsvorming, op grond van een (vaak nog onvolledig) beschikbaar situatiebeeld (voortgekomen uit de beeldvorming), de informatie waarnemen, gezamenlijk vanuit verschillende oogpunten analyseren en verwerken tot uitdagingen, en op basis daarvan mogelijke scenario’s en oplossingen genereren en deze toetsen, om zo uiteindelijk tot gezamenlijke keuzes te komen (die uitgewerkt en uitgezet kunnen worden in de besluitvorming).

Oordeelsvorming is een cyclisch, multidisciplinair, dynamisch en situationeel proces. Cyclisch omdat er voortdurend op kan worden teruggegrepen; multidisciplinair omdat er meerdere partijen bij betrokken zijn; dynamisch en situationeel omdat oordeelsvorming uit procesfactoren bestaat die afhankelijk van de situatie het besluitvormingsproces kunnen ondersteunen.

We onderscheiden een reactief, een actief en een proactief oordeelsvormings-proces. Tijdsdruk, mate van herkenbaarheid en mogelijke impact van een incident bepalen welke vorm van oordeelsvorming het meest geschikt is in een gegeven situatie. De dynamiek in een situatie kan er toe leiden dat moet worden overgestapt op een andere vorm van oordeelsvorming.
Aanbevelingen worden gedaan om het oordeelsvormingsproces goed in te bedden in de huidige manier van werken: denk hierbij aan handvatten voor de voorzitter of de informatiemanager van een multidisciplinair team. De focus van de handvatten ligt in eerste instantie op het operationele niveau: voor het CoPI en het ROT.
Maar ook het IFV, en de inspectie zijn mogelijk gebaat bij deze inzichten voor de verdere ontwikkeling van trainingen en evaluatieprocedures.

Wij hopen en verwachten dat dit rapport relevant is voor een ieder die werkzaam is in het crisismanagementdomein en betrokken is bij de afhandeling of bestrijding van de crises.